Zgodnie z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Na mocy odesłania zawartego w art. 410 § 1 k.c., zasadę tę i związane z nią reguły postępowania, stosuje się również do świadczenia nienależnego. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Postać kondykcji, związanej z odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia – condictio causa finita – zachodzi we wszystkich tych sytuacjach, kiedy podstawa ta istniała w chwili dokonania świadczenia, lecz po jego spełnieniu w sposób definitywny upadła. Podstawową różnicą pomiędzy tą postacią nienależnego świadczenia a condictio indebiti jest okoliczność, iż przy condictio indebiti solvens działa z zamiarem wykonania zobowiązania, które w rzeczywistości nie istniało już w momencie świadczenia, natomiast przy condictio causa finita zobowiązanie to pierwotnie istnieje, natomiast odpada dopiero po spełnieniu świadczenia.
W praktyce najczęściej chodzi tu o sytuacje, w której świadczenie miało pierwotnie (w chwili swego spełnienia) prawną podstawę, która jednak później definitywnie odpadła, np. umowa zawarta pod warunkiem rozwiązującym, który się ziścił po spełnieniu świadczenia przez stronę, uchylenie się od skutków wady oświadczenia woli na podstawie art. 88 KC, rozwiązanie umowy konstytutywnym orzeczeniem sądu np. na podstawie art. 913 KC, rozwiązanie umowy na podstawie zgodnej woli stron, odstąpienie itp. (Mularski, Komentarz do art. 410 k.c. [w:] KC Komentarz, t. I, [red.] Gutowski, 2016. SIP Legalis).
Postać kondykcji, związanej z odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia – condictio causa finita – zachodzi we wszystkich tych sytuacjach, kiedy podstawa ta istniała w chwili dokonania świadczenia, lecz po jego spełnieniu w sposób definitywny upadła. (…) Poszczególne przypadki odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia. Najczęściej opisywanym przypadkiem condictio causa finita jest uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli dotkniętego wadą w postaci błędu lub groźby, czyli wzruszenia czynności prawnej będącej podstawą świadczenia. Sankcja nieważności względnej (wzruszalności), jaką dotknięte są takie oświadczenia, skutkuje ex tunc (Dubis, Komentarz do art. 410 k.c. [w:] KC Komentarz [red.] Gniewek, 2016. SIP Legalis).
Konieczność zwrotu świadczenia, które stało się nienależne ze względu na odpadnięcie jego podstawy prawnej, związana być może także z konsekwencjami niektórych orzeczeń sądu, organów administracyjnych czy Trybunału Konstytucyjnego. Po pierwsze, condictio causa finita powstanie we wszystkich tych przypadkach, kiedy określone świadczenie spełnione zostało na podstawie orzeczenia sądu (w tym też i sądu polubownego) mającego walor prawomocności lub natychmiastowej wykonalności, które następnie zostało uchylone lub zmienione i doszło do oddalenia powództwa, odrzucenia pozwu czy umorzenia postępowania. Po drugie, podstawa prawna świadczenia odpadnie ze względu na uchyloną bądź uznaną za nieważną decyzję administracyjną, na podstawie której spełniono określone świadczenie, co może mieć miejsce zarówno na skutek decyzji organu administracyjnego wyższego szczebla, jak i orzeczenia sądu administracyjnego (tak SN w uchw. z 27.4.1995 r., III CZP 46/95, OSN 1995, Nr 7–8, poz. 114). Po trzecie, świadczenie stanie się nienależne w sytuacji, kiedy jego podstawę określały wprost przepisy prawne, które następnie zostały orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego uznane za niezgodne z Konstytucją, przepisem rangi ustawowej lub ratyfikowaną umową międzynarodową (tak SN w uchw. z 4.12.1987 r., III CZP 70/87, OSN 1988, Nr 6, poz. 82).
W orzecznictwie podnosi się, iż według art. 410 § 2 k.c., kryterium wyodrębnienia tego rodzaju roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia stanowi istnienie podstawy świadczenia w chwili jego spełnienia i późniejsze jej odpadniecie. Wymóg istnienia podstawy świadczenia w chwili jego spełnienia jest zachowany także w razie podważenia z mocą wsteczną zdarzenia będącego źródłem zobowiązania, w wykonaniu którego świadczenie nastąpiło. Świadczenie staje się tu nienależne i podlega obowiązkowi zwrotu dopiero z chwilą odpadnięcia jego podstawy (Uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2010 r., sygn. akt III CZP 26/10, nr legalis 220145). Podkreślenia wymaga również, że ogólne przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia należy rozumieć specyficznie w przypadku nienależnego świadczenia. Sam fakt spełnienia nienależnego świadczenia uzasadnia roszczenie kondykcyjne. W takim też przypadku nie zachodzi potrzeba badania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na rzecz której świadczenie zostało spełnione (accipiensa), jak również, czy majątek spełniającego świadczenie (solvensa) uległ zmniejszeniu. Uzyskanie nienależnego świadczenia wypełnia bowiem przesłankę powstania wzbogacenia, a spełnienie tego świadczenia przesłankę zubożenia. Z chwilą też spełnienia świadczenia nienależnego powstaje roszczenie kondykcyjne, którego treścią jest obowiązek dokonania czynności faktycznej lub prawnej, stanowiącej świadczenie przeciwne do spełnionego(wyrok SN z 24 listopada 2011 r., sygn. akt I CSK 66/11, nr legalis 457190).